گمرک چیست؟
گمرک نهادی ضروری و کارآمد برای حکومت است که وظیفه آن تامین درآمد و تسهیل تجارت و حفاظت از جامعه می‌باشد. این سازمان امور مربوط به جابه‌جایی کالا و مسافرین را در سطح بین‌المللی مدیریت می‌کند. دولت‌ها جهت به اجرا درآوردن مناسب برنامه‌ها و سیاست‌های مالی، اقتصادی و اجتماعی خود، نیازمند یک سازمان گمرکی، کارآمد و مؤثر می‌باشند.
- تعریف گمرک از دیدگاه بین‌المللی:
اصطلاح گمرک در تعاریف پیوست کلی کنوانسون تجدیدنظر شده کیوتو، اینگونه تعریف شده است: به مفهوم سازمان دولتی مسئول اعمال قانون امورگمرکی، وصول حقوق و عوارض و همچنین اعمال دیگر قوانین و مقررات مربوط به ورود، صدور، جابه‌جایی یا انبار کالا می‌باشد.
تاریخچه گمرک در کشور ایران
مبداء پیدایش گمرک نامعلوم است. اما با گشت وگذاری درگذشته‌‌های دور و بررسی اسناد و مدارک موجود، می‌توان ردپایی از این سازمان را در تاریخ مشاهده کرد. در واقع حقوق گمرکی، نوعی مالیات بر کالاهایی است که از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل می‌شوند و توسط دولت‌ها وضع می‌‌گردد. پس این امر تنها با معاملات و مبادلات تجاری مرتبط است. به همین دلیل اغلب گفته می‌شود که گمرک قدمتی برابر با تجارت دارد.
تشکیلات گمرکی در ایران سابقه دیرینه دارد. همچنین دریافت حقوق و عوارض گمرکی متداول بوده و در مرزهای کشور در دفترهای گمرکی وجود داشته است. براساس منابع موجود در موزه هخامنشیان از 25 سده پیش، کشور ایران یکی از مهم‌ترین مراکز بازرگانی جهان بوده است. سیاست‌های بازرگانی در آن دوره براساس آزادی بازرگانی استوار بوده است و دریافت عشریه به یک دهم کالای بازرگانی از زمان هخامنشیان رسم بوده است.
در آن زمان یکی از شاهراه‌های بزرگ جهان از شوش تا سارد، به طول 2500 کیلومتر وجود داشته است. در این راه بزرگ پیک، چاپار، کاروانسرا بوده است و راهبان و کاروان‌های مال‌التجاره با امنیت رفت و آمد می‌کردند. در زمان اشکانیان (سده سوم قبل از میلاد) سازمان منظم گمرکی وجود داشته و در مرزهای حکومت اشکانی گمرک‌خانه دایر بوده که آمار واردات را در دفاتر مخصوصی ثبت و حقوق معینی دریافت می‌کردند. در این دوره صادرات از پرداخت حقوق گمرک معاف بوده است.
در زمان ساسانیان (سده چهارم تا ششم میلادی) حقوق و عوارض گمرکی به وسیله دیوان دولتی گرفته می‌شده و وصول باج راهداری، از کالاهای بازرگانی و کاروان‌ها در راه‌ها و گمرک‌خانه ها همچنان مرسوم بوده است. با ورود اسلام به ایران این رویه در سایر ممالک اسلامی رایج گردید. به صورتی که در دوره صفویه عوارض گمرکی کالاها با توجه به بهای آنها تعیین می‌شد. همچنین عوارض برای اتباع ایرانی سه درصد از ارزش کالا و برای بیگانگان پنج درصد بوده است و واژه گمرک در این دوران کاملاً متداول شد.
از سال ۱۰۵۳ هجری شمسی (۱۶۷۴ میلادی) گمرک به صورت اجاره‌ای اداره می‌شد و این ترتیب بیش از دو قرن ادامه داشته است. لازم به ذکر است در زمان ناصرالدین شاه قاجار، برای اصلاح وضع گمرک نظام‌نامه گمرک ایران، برای تشریفات گمرکی در 33 فصل تنظیم و انتشار یافت و به دستور ایشان وزارت گمرک در ایران تشکیل شد.
در سال ۱۳۳۶ خورشیدی قانون تشکیل وزارت گمرکات و انحصارات به تصویب مجلسین وقت ایران رسید و برای مدت چهار سال گمرک به صورت وزارتخانه فعالیت داشت. گمرک ایران پس از انعقاد قرارداد، تعرفه نمانکلاتور بروکسل در سال 1955 در همان سال‌های نخستین به قرارداد مزبور ملحق شد. از ۱۳۴۵ هجری شمسی (۱۹۶۶ میلادی) از وزارت اقتصاد مجزا و به وزارت دارایی ملحق شد. هم اکنون گمرک ایران از سازمان‌های وابسته به وزارت امور اقتصادی و دارایی است.
گمرک جمهوری اسلامی ایران
سازمانی دولتی تابع وزارت امور اقتصادی و دارایی است که به عنوان مرزبان اقتصادی کشور نقش محوری و هماهنگ کننده را در مبادی ورودی و خروجی کشور دارد و مسئول اعمال حاکمیت دولت در اجرای قانون امور گمرکی و سایر قوانین و مقررات مربوط به صادرات و واردات و عبور (ترانزیت) کالا و وصول حقوق ورودی و عوارض گمرکی و مالیات های مربوطه و الزامات فنی و تسهیل تجارت است . گمرک جمهوری اسلامی ایران برای انجام وظایف قانونی خود ، سطوح واحدهای اجرائی مورد نیاز را بدون رعایت ضوابط و تقسیمات کشوری و ماده (30) قانون مدیریت خدمات کشوری، متناسب با وظایف و ماموریت های محوله توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران تهیه می شود و پس از تایید وزیر امور اقتصادی و دارایی به تصویب هیات وزیران میرسد.
وظایف و اختیارات گمرک جمهوری اسلامی
- اعمال سیاست‌های دولت در زمینه صادرات و واردات و عبور کالا
- تشخیص و وصول حقوق ورودی و سایر وجوه قابل وصول قانونی توسط گمرک ایران
- انجام تشریفات قانونی ترخیص و تحویل کالا به صاحب یا نماینده قانونی وی (بررسی اسناد ترخیص به منظور احراز صحت شرایط ترخیص و وصول کسر دریافتی یا استرداد اضافه دریافتی)
- کنترل و نظارت بر امر عبور کالا از قلمرو کشور
- اجرای قوانین و مقررات مرتبط با بازارچه‌های مرزی، مرزنشینان و پیله‌وران
- اعمال مقررات گمرکی درباره معافیت‌ها و ممنوعیت‌ها در بخش‌های صادرات قطعی، صادرات موقت، واردات قطعی، واردات موقت، کران بری (کابوتاژ)، عبور داخلی کالا، انتقالی، معاملات پایاپای مرزی، فروشگاه‌های آزاد، بسته‌ها و پیک‌های سیاسی و پست بین‌الملل
- اجرای قوانین و مقررات مربوط به تخلفات و قاچاق گمرکی، کالاهای متروکه و ضبطی
- پیش‌بینی و فراهم نمودن زیرساخت‌های مورد نیاز برای اجرا و استقرار سامانه‌ها، رویه‌ها و روش‌های نوین همچون پنجره واحد در فعالیت‌های گمرکی
- جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل و انتشار آمار میزان واردات و صادرات کالا
- بررسی و شناخت موانع نظام گمرکی و برنامه‌ریزی در جهت رفع آنها
- اظهارنظر درباره پیش‌نویس طرح‌ها، لوایح، تصویب‌نامه‌های مرتبط با امور گمرکی
- اتخاذ روش‌های مناسب جهت هدایت و راهبری دعاوی حقوقی و قضایی در رابطه با امور گمرکی
- آموزش کارکنان و نظارت و انجام بازرسی اعمال و رفتار کارکنان گمرک، کشف تخلف و تقصیرات اداری آنان
- بازرسی از واحدهای اجرایی گمرکی و نظارت بر عملکرد آنها و ساماندهی کمی و کیفی مبادی ورودی و خروجی
- رسیدگی و حل اختلافات ناشی از اجرای قانون و مقررات گمرکی فی‌مابین گمرک و صاحب کالا برابر قوانین و مقررات مربوطه
- گسترش ارتباطات بین‌المللی، انعقاد تفاهم‌نامه و موافقت‌نامه‌های گمرکی دو یا چند جانبه، عضویت و تعامل فعال با سازمان‌های بین‌المللی و گمرکی با رعایت اصل هفتاد و هفتم (۷۷) قانون اساسی و قوانین مربوطه
- رعایت توصیه‌های سازمان جهانی گمرک، قراردادهای بازرگانی و توافق‌نامه‌های منعقده یا پایاپای در چارچوب قوانین و مقررات مربوطه
- رعایت مفاد قانون اجرایسیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی به منظور واگذاری امور غیر حاکمیتی گمرکی به بخش های خصوصی و تعاونی
- استفاده از فناوری‌های نوین و تجهیز اماکن گمرکی به ابزارهای پیشرفته جهت افزایش کارایی و بهبود انجام تشریفات گمرکی
- تمهیدات لازم برای تسهیل امور تجاری، تشویق صادرات و گسترش عبور کالا
- تسهیل فرایندهای گمرکی با هدف توسعه گردشگری
- انجام سایر وظایف گمرکی به موجب قانون امورگمرکی و یا سایر قوانین و مقررات
نکات قابل توجه و مهم در مورد اختیارات گمرک:
گمرک به طور قانونی، فقط نقش تطبیق واردات و صادرات را با مقررات وضع شده برای واردات کالا و صادرات دارد. بنابراین در ورود و صدور کالا نقش گمرک اینگونه است که:
- الزامات قانونی در ورود و صدور کالا توسط واردکنندگان یا صادرکنندگان رعایت شود.
- محدودیت ها و ممنوعیت های وضع شده رعایت شوند.
- معافیت‌ها و تخفیف‌های توصیه شده به موجب قانون در صورت تطبیق مشخصات کالا
گمرکات به دو دسته اجرایی و ستادی تقسیم می‌شوند.
گمرکات اجرایی: که در آن کالا به قلمرو گمرکی وارد می‌شود. مراحل تشریفات گمرکی و ترخیص آن صورت می‌پذیرد. (در مقاله‌های قبلی به صورت کامل روند ترخیص در این گمرکات، شرح داده شده است.
گمرکات ستادی: گمرک ایران متشکل از ساختمان شماره یک و دو می‌باشد، که در دفاتر آن ها مواردی مختلفی از جمله بحث تعیین تعرفه، ارزش کالا، هرگونه اختلافات گمرکی از ابتدا ورود کالا تا ترخیص و بعد از ترخیص، بحث واردات و صادرات و تمامی موارد مربوط به آنها، اعم از: کشف اختلاف صدور مجوز و…، بحث ترانزیت و موارد مربوط به آن و همچنین کمیسیون‌های حل‌اختلافات، واحدهای فناوری اطلاعات و IT، معاونت حقوقی، حسابرسی و تضامین، بازرسی و مبارزه با جرائم سازمان یافته و …. غیره را شامل می‌شود.
